διδακτική ποίηση

Ποιητικό είδος που πρωτοεμφανίστηκε στην αρχαιότητα και πραγματεύτηκε θέματα τεχνικού ή επιστημονικού περιεχομένου. Οι απαρχές της δ.π., όπως και της επικής, ήταν θρησκευτικές. Ασχολήθηκε με ποικίλα θέματα και είτε αποσκοπούσε στην ηθική διαπαιδαγώγηση (φιλοσοφικό, γνωμικό ποίημα που παρουσιαζόταν με τη μορφή αποφθέγματος) είτε είχε ως στόχο να παρέχει πρακτικές συμβουλές και γνώσεις (ποίηση που αναφερόταν στη γεωργία, στη φυσική ή στην αστρονομία). Οι μορφές που χρησιμοποίησε η ποίηση αυτή ακολούθησαν την εξελικτική πορεία των μορφών της επικής. Στην αρχαία Ελλάδα, όπως και στη Ρώμη, χρησιμοποιήθηκε το εξάμετρο γιατί ο στίχος αυτός βοηθά στον μέγιστο βαθμό στην απομνημόνευσή του. Ανάλογη ερμηνεία έχει, εξάλλου, και η επικράτηση της έμμετρης μορφής. Πολλά αποσπάσματα διδακτικών ποιημάτων της αρχαιότητας έχουν διασωθεί. Δημιουργός του είδους ήταν ο Ησίοδος (7ος αι. π.Χ.), του οποίου το ποίημα Έργα και Ημέραι, με θέμα τη γεωργία, υπήρξε υπόδειγμα για όλη τη διδακτική λογοτεχνία. Για γεωργικά θέματα έγραψαν επίσης ο Μενεκράτης ο Εφέσιος και ο Νίκανδρος ο Κολοφώνιος (2ος αι. π.Χ.). Ποίηση που αναφέρεται στην αστρονομία και που ανήκει, από μία άποψη, επίσης στη γεωργική ποίηση, έγραψαν ο Κλεόστρατος από την Τένεδο και ο Άρατος ο Σολεύς. Γεωγραφικού περιεχομένου ήταν και ορισμένα ποιήματα του Αλέξανδρου του Εφέσιου (1ος αι. π.Χ.) και του Διονύσιου του Περιηγητή (2ος αι. μ.Χ.). Πολλοί, όπως o Νίκανδρος, ο Ηλιόδωρος, ο Αθηναίος, ο Ανδρόμαχος κ.ά. πραγματεύτηκαν θέματα ιατρικής, φαρμακολογίας ή θέματα που σχετίζονταν με τη ζωή και τις συνήθειες των ζώων. Σχεδόν όλα αυτά τα έργα, εκτός από του Ησίοδου και κατά ένα μέρος του Αράτου, δεν παρουσιάζουν λογοτεχνικό ενδιαφέρον· διαθέτουν, ωστόσο, την αρετή ότι αντικατέστησαν την αριστοκρατική γλώσσα του έπους με απλές και λαϊκές εκφράσεις, τις οποίες αξιοποίησε αργότερα η λογοτεχνία. Η δ.π. καλλιεργήθηκε κυρίως από τους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν λιγότερο θεωρητικά ενδιαφέροντα από τους Έλληνες και τους απασχολούσε περισσότερο ο τρόπος με τον οποίο θα εκμεταλλεύονταν αποτελεσματικότερα τη φύση. Έχοντας τον Ησίοδο και τον Άρατο ως υπόδειγμα, ο Βιργίλιος έγραψε τα Γεωργικά (1ος αι. π.Χ.), ενώ ο Κολουμέλας (1ος αι. μ.Χ.) έγραψε το ποίημά του Περί γεωργίας. Το έργο επιφανών ποιητών, όπως o Οβίδιος με τις Συνταγές για την ομορφιά, ο Οράτιος με την Ποιητική τέχνη και ο Λουκρήτιος με το έργο Περί φύσεως, χαρακτηρίζεται ως συγγενές με το είδος της δ.π. Κατά τον Μεσαίωνα τα ποιήματα που πραγματεύονταν γεωργικά, ιατρικά, τεχνικά ή ρητορικά θέματα γνώρισαν μεγάλη άνθηση, νοθεύοντας την καθαρότητα της λυρικής ή της ελεγειακής ποίησης. Το Μυθιστόρημα του ρόδου όπως και η Θεία Κωμωδία του Δάντη διακατέχονται από έναν διδακτικό τόvo. Αρκετά δείγματα δ.π. εντοπίζονται και στο Βυζάντιο (κατάλογοι αυτοκρατόρων, χρονικά, τυπικά, ιστορικές συνόψεις κ.ά.)· η αξία τους όμως είναι, κυρίως ή αποκλειστικά, πληροφοριακή και ελάχιστα ή καθόλου ποιητική. Στην περίοδο της Αναγέννησης τα αρχαία πρότυπα απέκτησαν νέους μιμητές: μακροσκελή ποιήματα, συχνά χωρίς λογοτεχνική αξία, μύησαν ένα ακαλλιέργητο κοινό στα μυστικά του κυνηγιού, του ψαρέματος, της ιατρικής, της θεολογίας ή της αρχιτεκτονικής. Στη Γαλλία ασχολήθηκαν με το είδος αυτό τον 17o αι. ο Νικολά Ριπέν και ο Μπουαλό, και τον 18o αι. ο Σεν Λαμπέρ. Στην Αγγλία έγραψαν δ.π. οι Τάπερ, Πόουπ και Τόμπσον. Στη Γαλλία υπάρχουν τα έργα του Βολτέρου (Φιλοσοφικά ποιήματα), του Σενιέ και του Ντελίλ. Στην Ιταλία Η ημέρα (Il giorno) του Παρίνι μπορεί να θεωρηθεί μία χαριτωμένη παρωδία του είδους της δ.π. Η δ.π. εξαφανίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά με την επανάσταση του ρομαντισμού: η ποίηση ταυτίστηκε τότε με την εσωτερική εμπειρία, η οποία θα έπρεπε να αποφεύγει τη φθορά από την ανάμειξή της με την πραγματικότητα. Όσον αφορά τις επιστήμες, τον 19o αι. είχαν φτάσει σε τέτοιο βαθμό ανάπτυξης, ώστε να μην μπορούν να επεξηγηθούν με τη δύσκολη τεχνική της στιχουργίας. Μικρογραφία από τα «Γεωργικά» του Βιργίλιου στον κώδικα «Vergilius romanus» του 5ου αι., που αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ρωμαϊκής διδακτικής ποίησης (Αποστολική Βιβλιοθήκη, Βατικανό). Μικρογραφημένη σελίδα από το διδακτικό ποίημα του Κολουμέλα «Περί γεωργίας», σε κώδικα του 16ου αι. (Βαλικελιανή Βιβλιοθήκη, Ρώμη). «Η φιλαργυρία» σε κώδικα διακτικού ποιήματος (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία).